НЕ СПАНАТРЫЎ[28]

НЕ СПАНАТРЫЎ[28]

Як чутно, дык гэтак, мусі,

У нас на цэлай Беларусі

Кожны двор і кожна хата

Мае прыказак багата

У кожнай справе, ў кожным дзеле,

Як падумаеш тыкеля.

А спісаць іх ўсе з натуры,

Дык валовай мала скуры.

Але прыказкі ўсе гэты

Не ліхой бываюць мэты,

Іх прыкмеціць толькі штука,

А там — кожнаму навука…

У адной вёсцы даўнавата

Жыў адзін мужык багата,

Так, як іншы раз бывае,

Калі ў масле сыр плывае.

Меў і грошай, і будынку,

I харошую скацінку,

Меў дачушку і сыночка —

Удалога адзіночка.

А пражыўшы веку спора,

Як прачуў канец свой скора,

Залёг стары ў караваці

Ды дзяцей к сабе стаў зваці.

«Дзеткі,— кажа, — мае мілы,

Я ўжо блізак да магілы!

Табе, дочка, трэба будзе

3 волі божай пайсці ў людзі.

А ты, сынку, як Бог здарыць,

Калі будзеш гаспадарыць

Водле бацькаўскага ладу,

Дык старога помні раду:

Калі ты ідзеш з сахою,

3 возам, з бараной, з сяўнёю,

Не кажы, ідучы з дому,

„Памажы, Божа!“ нікому.

А другое знай, ці чуеш? —

Як арэш ці барануеш

Ды дамоў будзеш адходзіць,

Абгародзіць не зашкодзіць.

I нарэшце помні гэта:

Ці то восень, вясна, лета,

Ці зіма — каб круглым годам

Табе яда была з мёдам».

Расказаўшы гэта сыну,

Ён у тую жа часіну,

Так казалі ўсе аб гэтым,

I расстаўся з божым светам.

Яго пекна пахавалі,

Успамінкі, бач, спраўлялі,

Прадаўшы на то карову,

Далі на мшу трырублёву,

А яшчэ тры разы столькі

Заняслі у манаполькі.

Прызабыўшы крыху гора,

Сястра замуж выйшла скора.

Брат быў справіў ёй вяселле

I ўсяго на наваселле

Даў і нават не скупіўся.

Ды жаніцца сам жаніўся.

А натуру меўшы шпарку,

Узяўся сам за гаспадарку.

Як ідзе ці едзе, можа,

То не дасць «Памажы, Божа!».

А араць ідзе з сахою,

Вязе плоту воз з сабою,

I як толькі араць годзе —

Што ўзарэ, тое гародзе.

После даў сабе выгоду:

Накупляў і пчол і мёду,

Есць уволю і сыцее,

Але штось не багацее.

Парой не ўсее, не уробіць,

Дык і збожжа ўжо не родзіць.

I карысці няма з плоту,

Ды сагнаў з мёду ахвоту.

Спахмурнеў хлапец, казалі,

Ды смяяцца з яго сталі:

Ці пашкоджана сяліба,

Ці з мазгоў сышоў ён хіба?

Ён-то неяк раз вясною,

Сеўшы ў полі пад мяжою,

Аб сваім думаў няшчасці,

Плакаць стаў і бацьку клясьці,

Што не шэньціць і не родзіць.

Аж мяжою падыходзіць

Да яго дзядок старэнькі,

Увесь, як галубок, сівенькі,

Із кіёчкам, торба бела

На плячах яго вісела,

Ды каптанік на ім новы,

На нагах лапці ліповы.

3 яго вочак святлом біла.

Стала хлопцу неяк міла.

А як стаў, разгаварыўся.

Дзядок стаў пытаць паволі,

Чаго плача ён на полі:

«Ці бацькоў то смерць забрала?

Ці няшчасце напаткала?

Ці жыццё табе дадзела?

Гавары мне, сынку, смела!»

«Не, не маю я нічога,

Ані крыўды ні на кога,

I ніхто мне не пашкодзіў —

Мяне бацька мой сазводзіў».

Ды прызнаўся перад дзедам,

Як той есці казаў з медам,

Гарадзіць пашню на полі,

Прытым не казаць ніколі,

Ідучы на поле з дому,

«Памажы, Божа!» нікому.

Паківаў дзед галавою:

«Сынку, робіш ты не тое

I на бацьку дарма брэшаш,

А за гэта цяжка грэшыш.

„Памажы, Божа!“ не даці —

Гэта значыць не заспаці

I старацца, мой саколе,

Чым найраней выйсці ў поле.

Дык не ты ўжо дасі людзям —

Табе кожны даваць будзе.

3 гарадзьбой рэчы такія:

Узарэш гонцы, другія,

Абжэнь сошкай ці баронкай,

Абгародзіш баразёнкай.

3 мёдам то такая справа:

Кожная салодка страва,

З’ясі смачна, мёд пачуеш,

Калі добра папрацуеш».

Рэкшы гэта, дзед старэнькі

Зноў мяжою праз засценкі

Ужо далёка апынуўся.

Покуль з думак быў ачнуўся

Наш хлапец, ніхто аднача

Анідзе дзядка не бачыў.

Скуль узяўся і дзе дзсўся,

I што ён рабіць тут меўся,

Хто ён быў, ніхто не знае.

Быццам сам Бог, хлопец бае,

Бо з той пары ў яго хаце

Скора знайшлося багацце,

Стала зноў радзіць на полі,

I ўсяго было даволі.

А суседзі яго тыя,

Людзі злосныя, благія,

Што смяяліся, брахалі,

Завідаваць яму сталі.

Гэтак бывае часамі,

Але ведаем і самі,

Што на свеце так бывае:

Хто працуе, той і мае!